भारतीय चलन म्हणा… किंवा पैसा, रुपया म्हणा.. अगदी कागदासारखा. पण, संपूर्ण कारभार त्यावर अवलंबून आहे. तुमचेही आयुष्य असेच चालते. बाजारात त्यांची किंमत खूप जास्त आहे. तसे, ही नोट एका खास पद्धतीने बनविली जाते. यात अनेक सुरक्षा वैशिष्ट्ये आहेत, ज्यामुळे त्यांची एक खास ओळख आहे. त्यामुळं खोट्या आणि खऱ्या नोटामधील फरक ओळखता येते. गांधीजींचा फोटो ते कलर, आरबीआय लिहिलेली पट्टी अशा अनेक गोष्टी आहेत. नोटला आकर्षक बनवण्यासाठी वेळोवेळी वैशिष्ट्ये देखील आहे. पण, 10, 20, 50, 100, 500 आणि 2 हजार रुपयांच्या या नोटा छापण्यासाठी किती खर्च येतो हे तुम्हाला माहिती आहे का?
2000 ची नोट छापण्याचा खर्च किती आहे?
2018-19 मध्ये 2000 च्या नोटांच्या छपाईचा खर्च खूपच कमी झाला होता. वर्षभरापूर्वी 2017-18 मध्ये हा खर्च जास्त होता आणि आता तो खूपच कमी झाला आहे. 2019 मध्ये नोटांच्या छपाईसाठी 65 पैसे कमी खर्च झाला आहे. 2018 मध्ये 2000 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 4 रुपये 18 पैसे खर्च आला होता, तर 2019 मध्ये एक नोट छापण्यासाठी 3.53 रुपये खर्च आला होता. 2000 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 3-4 रुपये मोजावे लागतात. 2019-20 च्या आकडेवारीनुसार, उर्वरित नोटांच्या छपाईवरही वेगवेगळे खर्च आले आहेत.
कोणती नोट छापण्याचा खर्च किती ?
• ₹ 500 च्या नोटेवर 2.65 रुपये खर्च केले जातात.
• ₹ 200 च्या नोटेवर 2.48. रु.
• 100 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 1.51 रुपये खर्च येतो.
• ₹ 50 च्या नोटेवर 1.22 रुपये खर्च केले जातात.
• ₹ 20 ची नोट छापण्याची किंमत ₹ 10 च्या नोटेपेक्षा कमी आहे. सरकारला फक्त 1 पैसा खर्च करावा लागतो.
• 10 रुपयांची नोट छापण्याची किंमत 1.01 रुपये आहे.
जुन्या पेक्षा नवीन नोट स्वस्त.
एका आरटीआयमध्ये सांगण्यात आले होते की, नवीन नोट छापण्यासाठी जुन्या नोटेपेक्षा कमी खर्च येतो.
जुन्या 500 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 3.09 रुपये खर्च येतो. नवीन नोट छापण्यासाठी 44 पैसे कमी खर्च येतो.
एक हजार रुपयांची जुनी नोट 3.54 रुपयांना छापण्यात आली होती. नवीन 2 हजार रुपयांच्या नोटेवर 3.53 रुपये खर्च झाले.
नोटा कुठे छापल्या जातात?
या नोटा कोण छापतात आणि कुठे छापल्या जातात? भारत सरकार आणि रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या आदेशानुसार भारतीय चलनी नोटा छापल्या जातात. हे फक्त सरकारी छापखान्यात छापले जातात. देशभरात चार छापखाने आहेत. नोटांची छपाई नाशिक, देवास, म्हैसूर आणि सालबोनी (पी. बंगाल) येथे केली जाते. ते छापण्यासाठी विशेष प्रकारची शाई वापरली जाते. हे स्विस कंपनीने बनवले आहे. वेगवेगळ्या शाई वेगवेगळ्या गोष्टी करतात. त्याचा कागदही खास पद्धतीने तयार केला जातो.